نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (21)

گام بیست و یکم

از نقش متمایز مهندسی صنایع در ایران کنونی بیشتر بدانیم !

در گام های پیشین از اهمیت کارکرد مهندسی صنایع در صنعت سخن راندیم ؛ گرچه تمامی آنچه در این باب گفته شد در صنعت کشور ما نیز صادق است اما علاوه بر آنها عواملی وجود دارند که نقش های جدیدی برای مهندسی صنایع در ایران امروز موجب میشوند .

در کشور ما حیطه فعالیت و مسولیت بسیاری از مهندسین فراتر از چارچوب وظایفی است که به طور متداول در سایر کشورها برای آنان ترسیم گردیده ؛ مدیریت سطوح بالا و میانی بسیاری از کارخانجات و صنایع و همچنین بسیاری از سازمان های بزرگ خدماتی ، بازرگانی و حتی فرهنگی به مهندسین محول شده است ، درحالیکه در سایر نقاط دنیا اینگونه مسولیت ها عموما به مدیران حرفه ای که تحصیلات ویژه مدیریت دارند واگذار میگردد . در آمریکا و در طی چند دهه اخیر واگذاری مدیریت رده بالا به مدیران مالی و حقوقی روندی صعودی داشته است . اما دلایل وجود این نقص در کشور ما چیست ؟ شاید بتوان به طور اجمال در دو بعد ذیل به این دلایل پاسخ داد :

الف - با توجه به وضعیت موجود ایران ، مهندسین بیشترین قابلیت را برای مدیریت کارا و موثر از خود نشان داده اند که خود معلول عواملی میباشد از قبیل آنکه دانشجویانی که رتبه های بهتری حاصل نموده اند ترجیح میدهند تا در رشته های مهندسی تحصیل نمایند ؛ لازم به ذکر است که این پدیده ، خود معلول ساختار نامناسب آموزشی کشورمان می باشد که در نتیجه آن به رشته های پراهمیتی چون مدیریت ، اقبال کمتری میشود .

ب- در اکثر موارد ، تکنولوژی از خارج کشور خریداری میشود و این موجب میگردد تا نقش واقعی مهندسین کمی تحت تاثیر قرار گیرد . به دلیل محدودیت امکانات ، نیروی مهندسین عمدتا در جهت توسعه و طراحی تکنولوژی مصرف نگردیده است و این موضوع نیز عاملی بوده تا خلاقیت آنان درجهت حل مشکلات و تصمیم گیری های استراتژیک و عملیاتی و سیاست گذاری های مدیریتی به کار گرفته شود . اگرچه مهندسین جوان این نوع مسائل را پیش پا افتاده تلقی می نمایند و انتظار دارند تا از تخصص خود در جهت حل مسائل پیچیده زمینه کاری خود استفاده نمایند اما پس از مدتی اهمیت و همچنین پیچیدگی اینگونه تصمیم گیری ها را درک می نمایند و با توجه به زمینه های فکری و تجربیات کافی که در زمینه تحلیل مسائل ریاضی دارند ، راه حل های مناسبی نیز برای این امور پیدا میکنند ، اگر چه روش های تصمیم گیری و برخورد با این مسائل را نیاموخته اند .

در این رابطه جایگاه مهندسی صنایع با دیگران متفاوت است . در حل مسائل و تصمیم گیری های یک کارخانه ، مهندسین صنایع نه تنها آموزش های مناسب دیده اند ، بلکه با مفاهیم برنامه ریزی و بهینه سازی سیستم ها نیز آشنایی کامل دارند لذا روش های برخورد با آنها را تا حد زیادی میدانند ، درحالیکه سایر مهندسین تنها از اطلاعات عمومی و روش های کلی تجزیه وتحلیلاستفاده می نمایند.

از سوی دیگر ، با تغییر حرکت اقتصادی کشور در جهت اقتصاد غیرمتمرکز آزاد ، نقش مهندسین صنایع بسیار حساس تر گردید . پیش از آن ، با توجه به قیمت ارز و یارانه سنگینی که دولت در اختیار کارخانجات می نهاد و همچنین کمبود کالا و عدم وجود رقابت ، مساله کارایی و کیفیت نمی توانست مطرح باشد و لذا مهم ترین عامل موفقیت یک کارخانه بستگی به سهمیه ارزی داشت که از دولت دریافت مینمود . با تغییر شرایط اقتصادی و حذف یا کاهش یارانه ، مشکلات جدید صنایع جلوه گر شدند . بسیاری از صنایع قادر نیستند محصولات خود را به فروش برسانند و برخی حتی از ادامه حیات خود اطمینان ندارند . تقریبا تمامی صنایع راه نجات خود را در بازسازی ماشین آلات و تجهیزات میدانند و این درحالیست که امکان چنین سرمایه گذاری سنگینی در همه موارد وجود ندارد و از سوی دیگر نیز ضریب بهره دستگاه های موجود پایین است . اگرچه خرید برخی ماشین آلات برای واحدها ضروریست اما هدف مسلم صنایع ما بایستی افزایش کارایی و بالابردن بهره وری امکانات موجود باشد و بیشک محور چنین سیاستی مهندسین صنایع خواهند بود . بدین منظور لازم است ابتدا با طراحی و ایجاد سیستم های اطلاعاتی مشکلات را شناسایی نمود و سپس به برنامه ریزی در جهت افزایش کارایی و ارتقای کیفیت پرداخت . ورود تکنولوژی خارجی نقطه ضعف نیست به شرط آنکه پس از خرید درمورد روش های تولید و کارایی آنها در داخل کشور فعال بود و این از وظایف خطیر مهندسی صنایع در ایران میباشد .