نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (25)

گام بیست و پنجم

گرایش های ایمنی صنعتی و تکنولوژی صنعتی دارای چه قابلیت هایی میباشند ؟

در گام پیشین ، دو گرایش اصلی مهندسی صنایع را شناختیم ؛ اینک به سراغ دو گرایش دیگر میرویم که اگرچه در جایگاه توجه پایین تری در قیاس با تولید صنعتی و برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها قرار دارند اما خود از جمله رشته های کاربردی صنعت و خدمات به شمار می آیند و چه بسا کارکردهایی داشته باشند که سایر رشته های فنی و مهندسی از آنها بی بهره اند . با تکنولوژی صنعتی آغاز میکنیم:

در تعریف تکنولوژی صنعتی میتوان گفت : فن به کارگیری مهارت های اجرایی و ذکاوت های فنی در جهت طراحی تجهیزات و تسهیلات مورد استفاده در بخش تولید و خدمات و تعیین تدابیر لازم برای ساخت و ساز آنان میباشد . (بهینه سازی در ساخت و ساز)

تکنولوژی صنعتی گرایشیست با بینشی فنی تر از دو گرایش تولید صنعتی و برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها که مشابه کارشناسی ساخت و تولید در مهندسی مکانیک بوده اما مجهز به توانایی بهینه سازی ، آگاه به مسائل بهینه سازی ساخت و ساز فرآورده های صنعتی و نیز نگهداشت و راه اندازی فنی واحدهای اجرایی میباشد . دارای توانایی انتقال و مدیریت تکنولوژیست و نیز حفظ و حراست از آن که به مدد امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در جهت حفظ و نگهداری نظام فنی و اجرایی گام بر میدارد ؛ با مدیریت تکنولوژی های در دسترس یا مواردی که در قالب انتقال تکنولوژی دادوستد میشوند ، در جهت افزودن کمیت و کیفیت فرآورده ها و نیز بهره برداری اثربخش از امکانات در دسترس ، اقدامات موثری انجام میدهد . با استفاده از تجهیزات کامپیوتری و مدارهای منطقی قادر است طیف وسیعی از خواسته های اجرایی بشر را که به دلیل محدودیت های انسانی به سهولت قابل تحقق نمی باشند ، عینیت بخشد . مباحث اجرایی و مهارتی ساخت و تولید فرآورده های صنعتی ، طراحی قالب ، قید و بست های صنعتی ، عملیات حرارتی و مباحث انتقال تکنولوژی را میتوان در زمره دیگر زمینه های تخصصی این گرایش ذکر نمود . کارشناس تکنولوژی صنعتی از مرحله طراحی یک ایده و نمونه سازی آن گرفته تا مرحله ساخت و تدارک امکانات تولید ، همینطور مدیریت مراحل اجرایی ، توان خدمت رسانی دارد ؛ علاوه بر آن ، ضایعات و عوامل بروز آنها را شناسایی کرده و تاثیرات گوناگونی که برجای می گذارند را ، مورد سنجش و ارزیابی قرار میدهد .

حال به سراغ ایمنی صنعتی میرویم :

در تعریف ایمنی صنعتی میتوان گفت : فن بهک اارگیری تدابیر ویژه مهندسی در جهت ایمن سازی نظام های گوناگون کاری در مواجهه با گونه های مختلاف ریسک رو در روی آنان میباشد . (بهینه سازی در ایمن سازی)

گرایش ایمنی صنعتی تلفیقی از سه رشته بهداشت حرفه ای ، مدیریت صنعتی و مهندسی صنایع  (جهت گیری عمده به سوی مهندسی صنایع است ) با رویکرد بهساز و پیشگیرانه و در عاین حال مهندسی ، در جوار متخصصین بهداشت حرفه ای که با دید پزشکی بیشتری به دنیای کار می نگرند ، تلاش در ایجاد نظام های شناخت خطرات و محدودسازی عملکردهای غی رایمن در محیط های کاری داشته ، روش ها ، برنامه ها و فرآیندهایی برای کنترل و ارزیابی خطرات پای گرفته و تلاش در ایجاد فضایی سالم برای نجات حرکت های بهره ور دارد . این گرایش مهندسی صنایع ضمن تسلط بر آگاهی های عمومی مهندسی صنایع به ویژه در راستای تطبیق دادن کار با توانایی های انسانی در زمینه هایی همچون مهندسی فاکتورهای انسانی ، عوامل فیزیکی و شیمیایی زیان آور محیط کار ، حفاظت صنعتی و اصول مدیریت ایمنی ، دارای تبحر و تخصص است . طراحی نظام هایی که بتوانند از آسیب رساندن به انسان ها ، امکانات و تجهیزات پیشگیری کرده ، حرکت ملایم و روان اجرا را تضمین نماید ، بخشی از توانایی های اجرایی این متخصصین به شمار میرود .

مکانیک سیالات ، جمع آوری و دفع فاضلاب های صنعتی ، مهندسی احتراق ، گازرسانی ، اعلام و اطفا حریق ، ایمنی در برق ، سم شناسی صنعتی ، ایمنی ساختمان و معدن ، ارگونومی ، تهویه صنعتی ، دیگ ها و ظروف تحت فشار ، روش های تولید ( 2و1 ) ایمنی در کشاورزی ، روانشناسی صنعتی ، عوامل شیمیایی محیط کار ، اصول بهداشت محیط ، بیماری های شغلی ، حفاظت صنعتی ، ایمنی بالابرها ، تحقیق در عملیات ، ترمودینامیک و انتقال حرارت ، عوامل فیزیکی محیط کار ، اصول مدیریت ایمنی ، ارزیابی کار و زمان و طرح ریزی واحد های صنعتی از جمله دروس اصلی و تخصصی پراهمیت این گرایش به شمار می آیند .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (24)

گام بیست و چهارم

گرایش های تولید صنعتی و برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها را بیشتر بشناسیم !

تولید صنعتی فن به کارگیری مهارت های تکنیکی - اقتصادی و استفاده موثر و نظام یافته از نیروی انسانی سازمان ، ماشین آلات ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد به منظور تولید کالا با کیفیت و کمیت مطلوب میباشد .برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها فن به کارگیری روش های علمی جهت حل مسائل تصمیم گیری و برنامه ریزی در واحدهای صنعتی - خدماتی ، شامل جمع آوری اطلاعات ، تجزیه وتحلیل داده ها ، مدل بندی و حل مساله میباشد .با دقت و توجه موشکافانه در تعاریف فوق میتوان رسالت ، اهداف و ویژگی های مهندسی صنایع را بیان نمود :

نخستین نکته ای که که باید بدان توجه کرد ، پویایی پنهانیست که در ذات تعاریف فوق نهفته است ؛ این جملات بیانگر حرکتی مداوم و همیشگی هستند ، حرکتی در جهت آنچه که بهتر است یعنی بهبود مستمر ، حرکتی که هیچگاه متوقف نمیشود . شما برنامه ریزی می کنید ، تصمیم می گیرید ، به اجرا درمی آورید ، تجزیه وتحلیل می نمایید و آنگاه از نتایج حاصل جهت برنامه ریزی های آتی بهره میبرید   این چرخه ایست که هیچگاه از حرکت باز نخواهد ایستاد و همواره رو به سوی بهبود دارد ، چرا که ایستایی یعنی مرگ و مجموعه های پویایی چون واحدهای صنعتی - خدماتی هیچگاه به مرگ تمایل ندارند .

نکته دوم آنکه هیچ یک از تعاریف فوق به تنهایی قادر به بیان آنچه مهندسی صنایع ادعا میکند نیستند ، بلکه این دو مکمل یکدیگرند . گفته ایم که ویژگی بارز مهندسی صنایع در تفکر بهبود مستمر وضعیت موجود بوده و هرگز از وضعیت موجود راضی نیست و تلاش می نماید تا به سوی وضعیتی مطلوب تر حرکت نماید . در وهله اول ، تصمیم گیری و برنامه ریزی لازم است که حرکتیست به سوی هدف ، اما در گام بعدی به کارگیری و اجرای برنامه یا تصمیم و سپس تجزیه وتحلیل نتایج ، تضمین کننده صحت آن می باشند . گرایش تولید صنعتی به نگرش نظام مند ، منظم و علمی گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها نیازمند است و در نقطه مقابل ، برنامه ریزی و تحلیل نیز به نگرش اجرایی ، کاربردی و تجربی تولید صنعتی نیاز دارد .

نکته سوم ، دیدگاه انجام دهی و هماهنگ سازی است ، چراکه مهندسی صنایع گاه باید عوامل متضادی چون نیروی انسانی ، ماشین آلات ، زمان ، تجهیزات ، سرمایه ، ساختمان و مواد را در قالب یک مجموعه صنعتی - خدماتی آنچنان هماهنگ سازد تا مطلوبیت لازم در کیفیت و کمیت تولید را بدست آورد . این مساله ، ویژگی دیگری را یادآور میشود که همانا تفکر کل گرا ، جامع و نظام مند مهندسی صنایع می باشد . وی در هنگام برخورد با هر مجموعه ، پیش از آنکه به جزئیات بپردازد ، آنرا به صورت کلی مشاهده می نماید و به تعبیری از بالا یا بیرون نگاه میکند ؛ او اجازه نمیدهد تا یک بخش کوچک از آن مجموعه چنان مجذوبش نماید که از سایر قسمت ها غافل گردد و ارتباط بخش های دیگر را با آن جزء نبیند . وی میداند که همکاری تمام آن مجموعه است که کارایی کل را بدست میدهد و انتظاری که از مجموعه میرود با هماهنگی تمام اجزا برآورده میگردد .

گفته شد که مهندسی صنایع با مجموعه های پویایی چون واحدهای صنعتی – خدماتی روبروست . هر مجموعه پویا دارای یکسری داشته ها یا ورودی ها ، یکسری ستاده ها یا خروجی ها و همچنین فرایندیست که این داشته ها را به ستاده ها تبدیل نماید . ویژگی مهندسی صنایع ، مشاهده همزمان این سه عامل است و این مساله خود موجب درک ارتباط بین مجموعه ها و عوامل مختلف و اقدام در جهت هماهنگ سازی و انجام آنها میشود . یک مهندس صنایع چنانچه بتواند ورودی ها و خروجی ها را اعم از فیزیکی و غیرفیزیکی در ذهن خود تصویر نماید و همچنین پردازش ها و فرایندهای تبدیل این ورودی ها به خروجی ها را مرور کند ، آنگاه به یقین خواهد توانست سازمان را به بهترین نحو اداره نماید .

نکته چهارم ، اصل بیشینه سازی کلی است که به طور ذاتی در این تعاریف به چشم میخورد ؛ اگر شما یک مجموعه را بصورت جامع و نظام مند مشاهده کردید ، درست نیست که تنها سعی نمایید یک جزء آن را در مطلوب ترین وضعیت و سطح ممکن نگه دارید و از سایر اجزا غافل بمانید ؛ مهندسی صنایع میگوید کل این مجموعه ، یعنی تمامی اجزای آن در ارتباط با هم و به صورت هماهنگ باید در یک سطح مطلوب قرار گیرند تا مطلوبیت کل مجموعه در بالاترین سطح قرار گیرد .

نکته پنجم واژه موثر در تعریف ذکر شده ، است ؛ اصولا در مهندسی صنایع مفهوم بهره وری کاربرد فراوانی دارد ؛ بهره وری خود انواع مختلف دارد و عموما به صورت نسبت خروجی ها (ستاده ها) به ورودی ها (داده ها) تعریف میگردد . دو رکن اساسی در افزایش بهره وری هر مجموعه ، کارایی و اثربخشی می باشند . کارایی نشان دهنده میزان کل فعالیت میباشد حال با هر مقصودی که میخواهد انجام شده باشد ، اما اثربخشی مبین آن قسمت از فعالیت است که درراستای رسیدن به هدف مجموعه انجام شده است ؛ به کارگیری واژه موثر نیز به همین معنا می باشد .

نکته ششم آن است مهندسی صنایع از روش های علمی جهت انجام کارهایش استفاده می نماید . روش های علمی روش هایی هستند که که در موارد متعدد از بوته آزمایش و تجربه گذشته اند و به بیان بهتر استاندارد گردیده اند و این دل مشغولی مهندسی صنایع است که سعی میکند در هر چرخه برنامه ریزی ، اجرا و تجزیه وتحلیل ، روش های مستند و استانداردی را در امور مختلف طراحی کند ، آنها را از حالت تجربه نشده خارج نماید و وارد ذات فرایند داخلی آن مجموعه نماید . دانش مهندسی صنایع سعی می نماید برای تمامی شرایط ، روش های علمی خاصی را طراحی کند تا در موارد مشخص ، این روش ها را به عنوان ابزاری در اختیار مدیر قرار دهد . مطالب گفته شده ، به طور عمده ، مفاهیم زیربنایی و فلسفی مهندسی صنایع را تشکیل میدهند به طوریکه مهندسی صنایع بایستی همواره تلاش نماید دیدگاه ها و برداشت های جدید و تازه ای از این مفاهیم کشف و تجربه نماید . مفاهیمی چون تصمیم گیری و برنامه ریزی ، مهارت های تکنیکی - اقتصادی ، موثر و نظام مند ، نیروی انسانی ، زمان ، ماشین آلات ، تجهیزات و سرمایه ، هزینه ، تولید ، کیفیت و کمیت و ارتباط این مفاهیم از دغدغه های اصلی مهندسی صنایع است.

نکات فوق از آن جهت بیان شده است تا تاکید گردد هیچ یک از گرایش های برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها و تولید صنعتی به تنهایی تمام مهندسی صنایع نیستند و تنها با حضور در کنار یکدیگر میتوان انتظار داشت مهندسی صنایع به اهداف خود نائل گردد .

در بیان دروس اساسی این دو گرایش باید گفت که وجه اشتراک فراوانی در این میان به چشم میخورد ، دروسی نظیر : کنترل پروژه ، کنترل کیفیت ، طرح ریزی واحدهای صنعتی ، کنترل تولید و موجودی های یک ، اصول مدیریت و تئوری سازمان ، ارزیابی کاروزمان ، تحقیق در عملیات ( 2و1 ) اقتصاد مهندسی ، آمار مهندسی ، نقشهکشی صنعتی (2و1 ).

در کنار این ، آن دسته از دروسی که برای یکی از دو گرایش اجباری می باشند را دانشجویان گرایش دیگر می توانند به صورت اختیاری اخذ نمایند و بدین ترتیب سطح اشراف خود را بر حوزه های کاری مهندسی صنایع هرچه بیشتر افزایش بخشند .

دروس اجباری پراهمیت گرایش تولید صنعتی که برای گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها اختیاری به شمار می آید عبارتند از : برنامه ریزی تولید ، مهندسی فاکتورهای انسانی ، طراحی ایجاد صنایع ، برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات ، برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودی های دو .

دروس اجباری پراهمیت گرایش برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها که برای گرایش تولید صنعتی اختیاری به شمار می آید عبارتند از : تحلیل سیستم ها ، شبیه سازی ، طراحی سیستم های اطلاعاتی ، برنامه ریزی حمل و نقل .

در گام آتی تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی را بیشتر خواهیم شناخت ...

 

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (23)

گام بیست و سوم

گرایش های مهندسی صنایع را بیشتر بشناسیم !

مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی در چهار گرایش تقسیم بندی میشود :

 -1تولید صنعتی

 -2برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها

 -3تکنولوژی صنعتی

 -4ایمنی صنعتی

دو گرایش تولید صنعتی و تحلیل سیستم ها در قیاس با گرایش های ایمنی صنعتی و تکنولوژی صنعتی ، به دلیل حوزه مفاهیم پیچیده تر ، گسترده تر و کاربردی تر ، دارای برجستگی چشم گیری در سطح دانایی و توانایی میباشند ، دانشجویانی با سطح علمی بالاتری را به خود می پذیرند و به همین دلیل گرایشه ای اصلی مهندسی صنایع به شمار می آیند . از این رو پیرامون این دو گرایش در گام های آتی شرح کامل تری بیان خواهیم نمود .

 

مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی ارشد دارای چهار گرایش می باشد :

 -1مهندسی صنایع

 -2مهندسی سیستم های اقتصادی - اجتماعی

 -3مدیریت سیستم و بهره وری

 -4مدیریت مهندسی

گرایش مهندسی صنایع ، گرایش برتر کارشناسی ارشد به شمار می آید که به فارغ التحصیلان کارشناسی همین رشته اختصاص دارد ؛ سطح رقابتی برای ورود به این گرایش بسیار بالاست و با توجه به کمیت پایین پذیرش شوندگان ، نخبگانی که احاطه افزون تری به دروس آزمون ارشد داشته باشند قادر به ادامه تحصیل در این گرایش می باشند .

گرایش سیستم های اقتصادی - اجتماعی ، به نوعی گرایش دوم مقطع کارشناسی ارشد در حساب می آید که فارغ التحصیلان سایر رشته های فنی - مهندسی نیز مجازند بخت خود را برای قبولی در این رشته بیازمایند .

مدیریت سیستم و بهره وری را می توان چکیده دوره کارشناسی مهندسی صنایع دانست که به فارغ التحصیلان سایر رشته های فنی و مهندسی که حداقل سه سال سابقه مدیریتی داشته باشند اختصاص یافته است .

لازم به یادآوریست که گرایش مدیریت مهندسی ، به عنوان یکی دیگر از گرایش های کارشناسی ارشد مهندسی صنایع در حال گسترش بوده و هم اکنون در دانشگاه هایی نظیر دانشگاه صنعتی امیرکبیر ، در این گرایش نیز پذیرش صورت میگیرد .

دوره دکترای مهندسی صنایع مجموعه ای هماهنگ از فعالیت های پژوهشی و آموزشی است که موجب احاطه و دستیابی دانشجو به آثار علمی در زمینه مهندسی صنایع و توانایی در تهیه متون تحقیقاتی ، نوآوری ، کمک به پیشرفت و گسترش مرزهای دانش در این رشته خواهد شد . دوره دکترا نیز شامل سه گرایش زیر است :

 -1مهندسی صنایع

 -2سیستم های اقتصادی - اجتماعی

 -3مدیریت سیستم و بهره وری

در گام آتی به بررسی دو گرایش اصلی مقطع کارشناسی یعنی تولید صنعتی و برنامه ریزی و تحلیل سیستم ها خواهیم پرداخت ...