نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (16)

گام شانزدهم

از پیشرفت های مهندسی صنایع در طول جنگ جهانی دوم چه میدانیم ؟

جالب است که بدانیم جنگ جهانی دوم با همه ویرانی ها و تلفات ، تاثیرات شگرفی در پیشرفت دانش بشری و از جمله مهندسی صنایع داشت ؛ توفق و پیروزی در جنگ نیازمند برخورداری از دانش برتر در قیاس با سایرین بود و همین کشورهای درگیر را به سوی سیر تکنولوژیکی سوق میداد . در طول جنگ جهانی دوم و با پیشرفت هایی که در زمینه های پژوهش در عملیات ، طرحریزی واحدهای صنعتی ، ارزیابی مشاغل ، حمل ونقل مواد و برنامه ریزی و کنترل تولید حاصل گردید ، فعالیت های مهندسی شکل بهتری یافت . همچنین جنگ جهانی سبب بذل توجه افزون تر به طراحی و تحلیل سیستم ها با هدف برنامه ریزی و کنترل فرایند ها گردید ؛ یکی دیگر از روش هایی که کاربرد گستردهای یافت برنامه ریزی شبکه  بود ؛ این روش نیز در طی جنگ جهانی دوم و توسط نیروی دریایی آمریکا شکل گرفت . روش های برنامه ریزی شبکه مانند روش مسیر بحرانی و روش ارزیابی و بازنگری برای برنامه ریزی و کنترل پروژه ها به کار گرفته شد تا این پروژه ها در کوتاه ترین زمان و با کمترین هزینه به انجام رسند .

مهندسی ارزش نیز یکی دیگر از دستاورد های جنگ جهانی دوم بود که در حقیقت به دنبال کمبود مواد اولیه و اهمیت یافتن آن و در پی تلاش های لری مایلز شکل گرفت .

 

در دهه  1950  و با تأسیس انجمن پژوهش در عملیات آمریکا  (ORSA) و انجمن علوم مدیریت )(IMS  دامنه تحقیقات تئوری در زمینه مهندسی صنایع افزایش چشمگیری یافت و به طور موثر از علوم ریاضی به عنوان ابزاری برای تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم های صنعتی استفاده گردید . چندین سال بعد و طی دهه های  1960 و  1970 که با توسعه وسیع کامپیوتر همراه بود ، مهندسی صنایع از طریق گسترش تحقیقات در واحدهای آموزشی و تحقیقاتی ، پایه و اساس ریاضی پیدا کرد ؛ مدل های ریاضی برای معرفی و بررسی سیستم ها تعریف شد و از سوی دیگر سیستم هایی نظیر طراحی به کمک کامپیوتر  (CAD) و ساخت به کمک کامپیوتر(CAM) ، سیستم های ساخت انعطافپذیر  (FMS) ، سیستم های ساخت یکپارچه کامپیوتری   (CIM)و روبوتها ، پا به عرصه مهندسی صنایع نهادند .

در گام آتی تشریح این روند تکاملی را ادامه خواهیم داد ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (15)

گام پانزدهم

آیا میدانید سابقه تاسیس دانشکده های مهندسی صنایع در ایران و جهان به چه تاریخی باز میگردد؟

با توسعه کاربرد مدیریت علمی در نتیجه تلاش افرادی چون تیلور و گانت ، با آغاز قرن بیستم تحولی در کارخانه ها به وجود آمد و کارایی و بهره وری آنها به چندین برابر افزایش یافت ؛ اما هنوز هم هیچ دانشکده ای تحت نام دانشکده مهندسی صنایع وجود نداشت تا آنکه در دهه 1920 چندین دانشگاه در آمریکا رشته مهندسی صنایع را دایر نمودند و اولین درجه دکترای مهندسی صنایع در سال 1933 به آقای بارنس در دانشگاه کرنل اعطا شد ؛ پایان نامه دکترای او نیز در  زمینه مطالعات حرکت بود .

با تاسیس انجمن مهندسی صنایع آمریکا در سال 1948 و همزمان با تشکیل انجمن کنترل کیفیت آمریکا ، پیشرفت چشمگیری در مهندسی صنایع به وجود آمد ؛ زین پس بود که مطالعات و تحقیقات در باب مفاهیم تخصصی مهندسی صنایع شکل جدی تری به خود گرفت و این سرآغاز راهی بود که همچنان ادامه دارد و تا بی نهایتِ دانش نیز ادامه خواهد داشت .

و اما در ایران و برای نخستین بار دانشکده مهندسی صنایع در دانشگاه صنعتی شریف در سال

1347 راه اندازی گردید.

با تمام آنچه گفته شد به این نتیجه نرسیده اید که مهندسی صنایع رشته ای نوپاست ؟! این بی شک ما را به گستره وسیع فعالیت های ممکن رهنمون می سازد و بر ماست که بر تلاش خود در پیمودن این راه بیافزاییم .

در گام آتی و در ادامه سیر تاریخی شکل گیری مهندسی صنایع در قالب کنونی آن ، تاثیرات

چشمگیر جنگ جهانی دوم را بر پیشرفت مهندسی صنایع مورد بررسی قرار خواهیم داد .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (14)

گام چهاردهم

پیشگامان مهندسی صنایع در نیمه اول قرن بیستم چه کسانی بودند ؟

در گام های پیشین چهار چهره برجسته نیمه نخست قرن بیستم را به تشریح شناختیم ؛ در کنار این بزرگان ، نظریه پردازان دیگری نیز بوده اند که مطالعات و تحقیقات آنان تاثیرات بسزایی در پیشرفت دانش صنعتی داشته است : جیمزگان ، در سال 1901 برای نخستین بار واژه مهندسی صنایع را درمجله مهندسی به کار برد .

در سال ، 1908 هوگو دریمر نخستین برنامه آموزشی مهندسی صنایع را در دانشگاه پنسیلوانیا ارائه نمود و خود او نخستین نوشته در حوزه مهندسی صنایع به معنای نوین آن را با عنوان "کارخانه سازمان و سازماندهی"  در سال 1910 به رشته تحریر درآورد .

کی ایرلانج ، در دهه 1910 تئوری خط نوبت را بیان نمود و لزوم کاربری مدیریت علمی را در امور اداری و دفتری مورد تاکید قرار داد .

والتر اسکات ، در مباحث خود اهمیت کاربرد دانش روانشناسی را در تبلیغات و مدیریت پرسنلی مورد تایید قرار داد .

اچ.اف.دوج ، رونالد فیشر ، دبلیو.آ.استوارت ، اچ.جی.رومیک ، که مباحث خود را در باب کاربرد و استنباط آماری ، تئوری احتمالات در بازرسی های نمونه ای ، تئوری ها و متدهای مدرن آماری ، طرح های تجربی و تئوری نمونه گیری ، در مطالعاتی مشابه ، بیان نموده اند .

تی.سی.فربتی ، در ارتباط با تئوری صف نظریات خویش را در دهه 1920 میلادی بیان نمود .

چستر برنارد ، کتاب های معروف خود را به نام وظایف مدیران بلندپایه در سال 1938 و سازمان مدیریت در سال ، 1948 در باب تئوری سازمان ، جامعه شناسی مدیریت و لزوم ارتباطات و نیز مسائل رهبری سازمان به رشته تحریر درآورده است .

والتر استوارت درکتاب کنترل کیفیت اقتصادی درسال ، 1930 تئوری آماراستنباطی و احتمالات در کارخانجات بل را در مسائل اقتصادی به کار گرفت و نمودارهای آماری به وجود آورد .

نوربرت وینر در باب استعمال تجزیه و تحلیل سیستم ها و سیستم اطلاعات و سایبرنتیکس ، نظریات خود را در دهه 1940 ارائه نمود .

در تحقیقاتمان به نیمه قرن بیستم رسیده ایم و اینک شناختی مفید و جامع از اغلب آنانی که تلاش هایشان در تکامل مهندسی صنایع تا مرز کنونی آن نقش داشته ، حاصل نموده ایم . اما در اینجا این پرسش به ذهن متبادر می شود که نخستین دانشکده برای تربیت مهندسین صنایع در چه سالی و در کجا تاسیس گردید . در گام آتی این سوال را به پاسخ خواهیم نشست ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (13)

گام سیزدهم

از برادران گیلبرت و مطالعات حرکت بیشتر بدانیم !

آیا تاکنون در مباحث ارزیابی کار و زمان نام این دو برادر را نشنیده اید ؟

فرانک و لیلیان در اوائل قرن بیستم در نتیجه مطالعاتی که بر روی حرکت - به عنوان یک تکنیک در امور مهندسی - انجام دادند تاثیر بسیاری بر مهندسی صنایع نهادند . دستاوردهای فرانک گیلبرت در زمینه بهبود روش هاست ؛ وی پس از آنکه مشاهده نمود تفاوت های اساسی در روش ها و حرکات افراد مختلف برای انجام فعالیتی واحد وجود دارد ، بر آن شد تا بهترین روش انجام یک کار را بیابد . فرانک در توسعه مطالعه حرکات ریز ، حرکات را به عناصر پایه ای به نام تربلیگ تقسیم بندی نمود ؛ او سرانجام در سال 1911 اصول مطالعات حرکت را منتشر نمود .

از سوی دیگر ، دلبستگی لیلیان به روانشناسی صنعتی در بسیاری از نوشته های او هویداست . وی تاثیر بسزایی در زمینه هایی چون فرصت بخشی به کارگران تازه کار و بی مهارت برای کسب تجربه ، مطالعه استراحت های مجاز برای رفع خستگی های غیرقابل ترمیم و مفاهیمی از این دست داشت .

در گام آتی روند معرفی نظریه پردازان نیمه اول قرن بیستم را ادامه خواهیم داد .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (12)

گام دوازدهم

نخستین دغدغه های برنامه ریزی تولید از آن چه کسی بود ؟

در گام پیشین و در مبحث پیشگامان مهندسی صنایع در قرن بیستم از فردریک تیلور به عنوان پدر مدیریت علمی نام بردیم و سپس تصمیم بر آن شد تا به سراغ هنری گانت برویم .

گانت نیز یک مهندس هم عصر تیلور بود که در توسعه تفکر مدیریتی تاثیر بسزایی داشت . اهم فعالیت های او به سال های همکاری با تیلور و به عنوان مشاور باز میگردد . او نخستین کسیست که مسایل برنامه ریزی تولید را مطرح نمود و با علاقه و توجهی که به هزینه های تولید ، انتخاب مناسب کارگران و آموزش آنها و نقش پاداش های نقدی در تولید نشان داد ، قدم های ارزنده ای در این زمینه ها برداشت . اهم تلاشهای او را میتوان در موارد ذیل خلاصه نمود :

1- فعالیت در زمینه سیستم های انگیزشی و تقویتی برای کارگران.

2- تقویت مدیریت و حمایت از آموزش کارگران.

3- توجه به مسئولیت های اجتماعی در تجارت و صنعت  .

4- ارزیابی نتایج مدیریت به وسیله نمودارهای گانت و دیگر روش ها.

جالب اینجاست که علیرغم آنکه تیلور و گانت با هم کار میکردند نظریاتشان در باب مدیریت علمی با یکدیگر متفاوت بود ؛ تیلور به خصوصیات علمی و تکنولوژیک کار در صنعت علاقه مند بود ، حال آنکه گانت به مسایل و فاکتورهای انسانی توجه بیشتری داشت .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (11)

گام یازدهم

آیا پدر مدیریت علمی را میشناسید ؟

شخصی که او را به عنوان پدر مدیریت علمی میشناسیم فردریک تیلور (1915-1856) است . وی یک مهندس مکانیک بود که در طول فعالیت خود در صنایع فولاد سازی ، روش بهتری برای انجام فعالیت های کارگری پایه گذاری کرد و به این ترتیب اولین فردی شد که یک فرضیه کامل در اصول مدیریت و مطالعه روش ها پایه گذاری نمود ؛ به بیان بهتر زمینه کاری وی بهره وری بود . او بیش از همه در توسعه رشته مهندسی صنایع به صورت منظم و تعریف شده نقش داشته اما هیچگاه در نوشته هایش اصطلاح مهندسی صنایع را به کار نبرده و از ترکیب مدیریت علمی برای کارهایش استفاده نموده است . دو کتاب تیلور به نام های مدیریت کارخانه و اصول  مدیریت علمی از نخستین آثاری هستند که در آنها به طور منطقی و برنامه ریزی شده مسایل مدیریت تولید و کارخانه مورد بررسی قرار گرفته اند . فرمول تیلور برای به حداکثر رساندن سطح تولید شامل سه عنصر کار مشخص ، زمان مشخص و روش مشخص بود که این فرمول از مفاهیم پایه ای مهندسی صنایع به شمار میرود .

جیمز چاپمن نقش بی نظیر تیلور را چنین عنوان نموده است :

1- تعیین علمی استانداردهای کار

2- سیستم پرداخت دستمزد بر مبنای استانداردی از کار انجام شده توسط هر کارگر

3- ریاست وظیفه ای

4- انقلاب فکری که تیلور آن راپیش نیاز برپایی و اجرای مدیریت علمی میدانست.

 

شناخت پیشگامان مهندسی صنایع را در قرن بیستم با فردریک تیلور آغاز نمودیم و در گام بعدی با هنری گانت راهمان را ادامه خواهیم داد ...

 

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (10)

گام دهم

پیشگامان پروسه شکل گیری مهندسی صنایع در نیمه دوم قرن نوزدهم چه کسانی بودند ؟

در ادامه معرفی نظریه پردازان صنعتی قرن نوزدهم به نیمه دوم این قرن میرسیم : در دهه 1850 دانیل.ی.مکالیوم در ارتباط با موارداستفاده چارت و نمودار در نشان دادن ترکیب سازمانی و کاربرد منظم مدیریت در سازمان راه آهن مباحث خویش را بیان داشت .

دبلیو.ی.جنیوتر در دهه 1870 میلادی ، مطالعاتی در باب حرکت و خستگی کارگران و تاثیر وسایل مختلف بر روی کار ارائه نموده است .

در سال 1881 بود که جوزف وارتون ، درس مدیریت را در سطح کالج به وجود آورد. هانری میکالیف در دهه ، 1880 نظریاتی در مورد علم اداره و شرکت در سود کارخانه ارائه نمود.

فردریک هالسی متفکر دیگری بود که در باب سیستم پاداش نظریات خویش را بیان نمود .

به قرن بیستم میرسیم ؛ سال هایی که شتاب مضاعفی را در تکامل مهندسی صنایع با خود به همراه داشت . قرن بیستم را در گام یازدهم با پدر مدیریت علمی آغاز خواهیم نمود ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (9)

گام نهم

متفکران و نظریه پردازان عرصه صنعت در نیمه نخست قرن نوزدهم چه کسانی بودند ؟

جیمز وات ، نامی آشناست که بیشتر از او در درس های فیزیک و مکانیک شنیده ایم ؛ اما جالب است بدانیم که وی در اوائل قرن نوزدهم نظریاتی ارزشمند در باب روش های استاندارد عملیاتی ، متد های کار ، طرح ریزی ، دستمزد ، زمان های استاندارد ، اطلاعات استاندارد ، بیمه کارکنان و موارد کاربرد بازرسی و حسابداری بیان نموده است . لیستی طویل و موضوعاتی پراهمیت هستند ، چنین فکر نمی کنید ؟!

رابرت اون ، نظریه پرداز دیگری بود که احتیاج به استفاده و کاربری عملیات کارگزینی را صراحتا بیان نمود و مسئولیت آموزش کارگران را بر عهده مدیریت نهاد ؛ وی همچنین برای کارگران ، خانه و امکانات معیشتی مناسب درنظر گرفت.

جیمز میل ، در دهه 1820 حرکات انسانی را تجزیه ، تحلیل و تلفیق نمود.

چارلز بیچ متفکر دیگری بود که در دهه 1830 روشهای علمی انجام کار را مورد تایید قرارداد ؛ تشریح مختصات شغل را تاکید نمود و در موضوعاتی چون تقسیم کار ، مطالعه حرکت ، زمان حسابداری قیمت تمام شده و نیز عوامل موثر بر کارایی کارکنان ، نظریاتی ارزشمند بیان نمود.

جیمز استوارت میل ، این بار در دهه ، 1850 مباحثی در باب حوزه نظارت ، وحدت فرماندهی ، نظارت کاری و اداری ، تقسیم کار و نیز حقوق و دستمزد ارائه نمود .

هنری یور ، در همان زمان ( دهه  1850 ) درمورد اصول سازمان ، ارتباطات و اطلاعات مورد استفاده در سازمان نظریاتی ارائه داد .

در گام دهم ، پیشگامان نیمه دوم قرن نوزدهم را به بررسی خواهیم نشست  ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (8)

گام هشتم

نخستین پیشگامان شکل گیری مهندسی صنایع چه کسانی بوده اند ؟

با ظهور انقلاب صنعتی و پیشرفت چشمگیر دانش تکنولوژیکی بشر در قیاس با گذشته ، به تدریج مفاهیم نوینی در باب مدیریت و صنعت گشوده شد ؛ اگر چه در آن زمان هنوز مهندسی صنایع به زبان امروزین آن وجود نداشت اما ارائه دهندگان این نظریات را آغازین پژوهشگران علم مهندسی صنایع به شمار میآوریم . بی تردید پروسه تکامل مهندسی صنایع تا مرز کنونی آن مرهون تمامی این تلاشها و تفکرات است . با هم به معرفی بزرگان اندیشه در قرون پیشین می پردازیم ؛ این روند را با متفکرین قرن هجدهم آغاز مینماییم :

آدام اسمیت ، بی تردید نامی آشنا در عرصه علم و دانش بشریست . وی در دورانی مقارن با انقلاب صنعتی (نیمه دوم قرن هجدهم ) فوائد تخصصی کردن کارها برای کارگران کارخانه را مورد توجه قرارداده و درباره مفاهیم  نظارت و محاسبات بازده سرمایه ، نظریاتی ارزشمند ارائه نمود . آدام اسمیت که از وی به عنوان مبتکر تقسیم کار یاد می شود یکی از پیشگامان ارزشمند پیشرفت دانش و آگاهی بوده است .

توماس جفرسون نیز در اواخر قرن هجدهم در طی تحقیقات خود ، توجه متخصصین را به قسمت های قابل تعویض سازمان جلب نمود .

الی ویتنی نیز نظریه پرداز دیگری بود که در سالهای پایانی دهه 1790 میلادی نظریاتی ارزشمند در ارتباط با کنترل کیفیت ، مدیریت و نیز حسابداری قیمت تمام شده ارائه نمود .

باید اذعان نمود که بی شک این سه تن تنها نمونه ای هستند از تمامی آنانی که آشکارا و نهان برای روند صعودی دانش مهندسی و بویژه مهندسی صنایع در قرن هجدهم کوشیده اند و نتیجه این تلاشها امروزه در اختیار ما قرار گرفته است ؛ برماست که راه آنان را در جهت نیل به تکامل حقیقی و همه جانبه انسانی ادامه دهیم .
در گام آتی با هم بزرگان تفکر صنعتی در قرن نوزدهم را خواهیم شناخت ...

8 ضرب المثل مدیریتی عجیب از سراسر دنیا

جامایکا :

قبل از آنکه از رودخانه عبور کنی ، به تمساح نگو " دهن گنده "

تفسیر : تا وقتی به کسی نیاز داری ، او را تحمل کن و با او مدارا کن.

 

هاییتی :

اگر میخواهی جوجه هایت سر از تخم بیرون آورند ، خودت روی تخم مرغ ها بخواب .

تفسیر : اگر به دنبال آن هستی که کارت را به بهترین شکل انجام دهی آن را به شخص دیگری غیر از خودت مسپار.

 

لاتین :

یک خرگوش احمق ، برای لانه ی خود سه ورودی تعبیه می کند.

تفسیر : اگر خواهان امنیت هستی ، عقل حکم می کند که راه دخالت دیگران را در امور خودت بر آن ها ببندی.

 

آفریقا :

هر سوسک از دید مادرش به زیبایی غزال است.

تفسیر : به قول شاعر ، اگر در دیده ی مجنون نشینی ، به غیر از خوبی لیلی نبینی.

 

روسی :

بشکه خالی بلند ترین صدا را ایجاد می کند.

تفسیر :  هیاهو و ادعای زیاد نشان از تهی بودت دارد.

 

ژاپنی :

اگر می خواهی جای رئیس ات بنشینی پس هلش بده بره بالا.

تفسیر : برای پیشرفت زیر آب کسی رو نزن.

 

اسپانیا :

برای پختن یک املت خوشمزه ، حداقل باید یک تخم مرغ شکست.

تفسیر : بدون صرف هزینه به نتیجه مطلوب  دست نخواهی یافت .

 

روسی :

هر که چاقوی بزرگی در دست دارد ، لزوما آشپز ماهری نیست .

تفسیر : دسترسی به امکانات مطلوب ضامن موفقیت نیست.