نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (15)

گام پانزدهم

آیا میدانید سابقه تاسیس دانشکده های مهندسی صنایع در ایران و جهان به چه تاریخی باز میگردد؟

با توسعه کاربرد مدیریت علمی در نتیجه تلاش افرادی چون تیلور و گانت ، با آغاز قرن بیستم تحولی در کارخانه ها به وجود آمد و کارایی و بهره وری آنها به چندین برابر افزایش یافت ؛ اما هنوز هم هیچ دانشکده ای تحت نام دانشکده مهندسی صنایع وجود نداشت تا آنکه در دهه 1920 چندین دانشگاه در آمریکا رشته مهندسی صنایع را دایر نمودند و اولین درجه دکترای مهندسی صنایع در سال 1933 به آقای بارنس در دانشگاه کرنل اعطا شد ؛ پایان نامه دکترای او نیز در  زمینه مطالعات حرکت بود .

با تاسیس انجمن مهندسی صنایع آمریکا در سال 1948 و همزمان با تشکیل انجمن کنترل کیفیت آمریکا ، پیشرفت چشمگیری در مهندسی صنایع به وجود آمد ؛ زین پس بود که مطالعات و تحقیقات در باب مفاهیم تخصصی مهندسی صنایع شکل جدی تری به خود گرفت و این سرآغاز راهی بود که همچنان ادامه دارد و تا بی نهایتِ دانش نیز ادامه خواهد داشت .

و اما در ایران و برای نخستین بار دانشکده مهندسی صنایع در دانشگاه صنعتی شریف در سال

1347 راه اندازی گردید.

با تمام آنچه گفته شد به این نتیجه نرسیده اید که مهندسی صنایع رشته ای نوپاست ؟! این بی شک ما را به گستره وسیع فعالیت های ممکن رهنمون می سازد و بر ماست که بر تلاش خود در پیمودن این راه بیافزاییم .

در گام آتی و در ادامه سیر تاریخی شکل گیری مهندسی صنایع در قالب کنونی آن ، تاثیرات

چشمگیر جنگ جهانی دوم را بر پیشرفت مهندسی صنایع مورد بررسی قرار خواهیم داد .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (14)

گام چهاردهم

پیشگامان مهندسی صنایع در نیمه اول قرن بیستم چه کسانی بودند ؟

در گام های پیشین چهار چهره برجسته نیمه نخست قرن بیستم را به تشریح شناختیم ؛ در کنار این بزرگان ، نظریه پردازان دیگری نیز بوده اند که مطالعات و تحقیقات آنان تاثیرات بسزایی در پیشرفت دانش صنعتی داشته است : جیمزگان ، در سال 1901 برای نخستین بار واژه مهندسی صنایع را درمجله مهندسی به کار برد .

در سال ، 1908 هوگو دریمر نخستین برنامه آموزشی مهندسی صنایع را در دانشگاه پنسیلوانیا ارائه نمود و خود او نخستین نوشته در حوزه مهندسی صنایع به معنای نوین آن را با عنوان "کارخانه سازمان و سازماندهی"  در سال 1910 به رشته تحریر درآورد .

کی ایرلانج ، در دهه 1910 تئوری خط نوبت را بیان نمود و لزوم کاربری مدیریت علمی را در امور اداری و دفتری مورد تاکید قرار داد .

والتر اسکات ، در مباحث خود اهمیت کاربرد دانش روانشناسی را در تبلیغات و مدیریت پرسنلی مورد تایید قرار داد .

اچ.اف.دوج ، رونالد فیشر ، دبلیو.آ.استوارت ، اچ.جی.رومیک ، که مباحث خود را در باب کاربرد و استنباط آماری ، تئوری احتمالات در بازرسی های نمونه ای ، تئوری ها و متدهای مدرن آماری ، طرح های تجربی و تئوری نمونه گیری ، در مطالعاتی مشابه ، بیان نموده اند .

تی.سی.فربتی ، در ارتباط با تئوری صف نظریات خویش را در دهه 1920 میلادی بیان نمود .

چستر برنارد ، کتاب های معروف خود را به نام وظایف مدیران بلندپایه در سال 1938 و سازمان مدیریت در سال ، 1948 در باب تئوری سازمان ، جامعه شناسی مدیریت و لزوم ارتباطات و نیز مسائل رهبری سازمان به رشته تحریر درآورده است .

والتر استوارت درکتاب کنترل کیفیت اقتصادی درسال ، 1930 تئوری آماراستنباطی و احتمالات در کارخانجات بل را در مسائل اقتصادی به کار گرفت و نمودارهای آماری به وجود آورد .

نوربرت وینر در باب استعمال تجزیه و تحلیل سیستم ها و سیستم اطلاعات و سایبرنتیکس ، نظریات خود را در دهه 1940 ارائه نمود .

در تحقیقاتمان به نیمه قرن بیستم رسیده ایم و اینک شناختی مفید و جامع از اغلب آنانی که تلاش هایشان در تکامل مهندسی صنایع تا مرز کنونی آن نقش داشته ، حاصل نموده ایم . اما در اینجا این پرسش به ذهن متبادر می شود که نخستین دانشکده برای تربیت مهندسین صنایع در چه سالی و در کجا تاسیس گردید . در گام آتی این سوال را به پاسخ خواهیم نشست ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (13)

گام سیزدهم

از برادران گیلبرت و مطالعات حرکت بیشتر بدانیم !

آیا تاکنون در مباحث ارزیابی کار و زمان نام این دو برادر را نشنیده اید ؟

فرانک و لیلیان در اوائل قرن بیستم در نتیجه مطالعاتی که بر روی حرکت - به عنوان یک تکنیک در امور مهندسی - انجام دادند تاثیر بسیاری بر مهندسی صنایع نهادند . دستاوردهای فرانک گیلبرت در زمینه بهبود روش هاست ؛ وی پس از آنکه مشاهده نمود تفاوت های اساسی در روش ها و حرکات افراد مختلف برای انجام فعالیتی واحد وجود دارد ، بر آن شد تا بهترین روش انجام یک کار را بیابد . فرانک در توسعه مطالعه حرکات ریز ، حرکات را به عناصر پایه ای به نام تربلیگ تقسیم بندی نمود ؛ او سرانجام در سال 1911 اصول مطالعات حرکت را منتشر نمود .

از سوی دیگر ، دلبستگی لیلیان به روانشناسی صنعتی در بسیاری از نوشته های او هویداست . وی تاثیر بسزایی در زمینه هایی چون فرصت بخشی به کارگران تازه کار و بی مهارت برای کسب تجربه ، مطالعه استراحت های مجاز برای رفع خستگی های غیرقابل ترمیم و مفاهیمی از این دست داشت .

در گام آتی روند معرفی نظریه پردازان نیمه اول قرن بیستم را ادامه خواهیم داد .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (12)

گام دوازدهم

نخستین دغدغه های برنامه ریزی تولید از آن چه کسی بود ؟

در گام پیشین و در مبحث پیشگامان مهندسی صنایع در قرن بیستم از فردریک تیلور به عنوان پدر مدیریت علمی نام بردیم و سپس تصمیم بر آن شد تا به سراغ هنری گانت برویم .

گانت نیز یک مهندس هم عصر تیلور بود که در توسعه تفکر مدیریتی تاثیر بسزایی داشت . اهم فعالیت های او به سال های همکاری با تیلور و به عنوان مشاور باز میگردد . او نخستین کسیست که مسایل برنامه ریزی تولید را مطرح نمود و با علاقه و توجهی که به هزینه های تولید ، انتخاب مناسب کارگران و آموزش آنها و نقش پاداش های نقدی در تولید نشان داد ، قدم های ارزنده ای در این زمینه ها برداشت . اهم تلاشهای او را میتوان در موارد ذیل خلاصه نمود :

1- فعالیت در زمینه سیستم های انگیزشی و تقویتی برای کارگران.

2- تقویت مدیریت و حمایت از آموزش کارگران.

3- توجه به مسئولیت های اجتماعی در تجارت و صنعت  .

4- ارزیابی نتایج مدیریت به وسیله نمودارهای گانت و دیگر روش ها.

جالب اینجاست که علیرغم آنکه تیلور و گانت با هم کار میکردند نظریاتشان در باب مدیریت علمی با یکدیگر متفاوت بود ؛ تیلور به خصوصیات علمی و تکنولوژیک کار در صنعت علاقه مند بود ، حال آنکه گانت به مسایل و فاکتورهای انسانی توجه بیشتری داشت .

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (11)

گام یازدهم

آیا پدر مدیریت علمی را میشناسید ؟

شخصی که او را به عنوان پدر مدیریت علمی میشناسیم فردریک تیلور (1915-1856) است . وی یک مهندس مکانیک بود که در طول فعالیت خود در صنایع فولاد سازی ، روش بهتری برای انجام فعالیت های کارگری پایه گذاری کرد و به این ترتیب اولین فردی شد که یک فرضیه کامل در اصول مدیریت و مطالعه روش ها پایه گذاری نمود ؛ به بیان بهتر زمینه کاری وی بهره وری بود . او بیش از همه در توسعه رشته مهندسی صنایع به صورت منظم و تعریف شده نقش داشته اما هیچگاه در نوشته هایش اصطلاح مهندسی صنایع را به کار نبرده و از ترکیب مدیریت علمی برای کارهایش استفاده نموده است . دو کتاب تیلور به نام های مدیریت کارخانه و اصول  مدیریت علمی از نخستین آثاری هستند که در آنها به طور منطقی و برنامه ریزی شده مسایل مدیریت تولید و کارخانه مورد بررسی قرار گرفته اند . فرمول تیلور برای به حداکثر رساندن سطح تولید شامل سه عنصر کار مشخص ، زمان مشخص و روش مشخص بود که این فرمول از مفاهیم پایه ای مهندسی صنایع به شمار میرود .

جیمز چاپمن نقش بی نظیر تیلور را چنین عنوان نموده است :

1- تعیین علمی استانداردهای کار

2- سیستم پرداخت دستمزد بر مبنای استانداردی از کار انجام شده توسط هر کارگر

3- ریاست وظیفه ای

4- انقلاب فکری که تیلور آن راپیش نیاز برپایی و اجرای مدیریت علمی میدانست.

 

شناخت پیشگامان مهندسی صنایع را در قرن بیستم با فردریک تیلور آغاز نمودیم و در گام بعدی با هنری گانت راهمان را ادامه خواهیم داد ...

 

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (10)

گام دهم

پیشگامان پروسه شکل گیری مهندسی صنایع در نیمه دوم قرن نوزدهم چه کسانی بودند ؟

در ادامه معرفی نظریه پردازان صنعتی قرن نوزدهم به نیمه دوم این قرن میرسیم : در دهه 1850 دانیل.ی.مکالیوم در ارتباط با موارداستفاده چارت و نمودار در نشان دادن ترکیب سازمانی و کاربرد منظم مدیریت در سازمان راه آهن مباحث خویش را بیان داشت .

دبلیو.ی.جنیوتر در دهه 1870 میلادی ، مطالعاتی در باب حرکت و خستگی کارگران و تاثیر وسایل مختلف بر روی کار ارائه نموده است .

در سال 1881 بود که جوزف وارتون ، درس مدیریت را در سطح کالج به وجود آورد. هانری میکالیف در دهه ، 1880 نظریاتی در مورد علم اداره و شرکت در سود کارخانه ارائه نمود.

فردریک هالسی متفکر دیگری بود که در باب سیستم پاداش نظریات خویش را بیان نمود .

به قرن بیستم میرسیم ؛ سال هایی که شتاب مضاعفی را در تکامل مهندسی صنایع با خود به همراه داشت . قرن بیستم را در گام یازدهم با پدر مدیریت علمی آغاز خواهیم نمود ...

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (9)

گام نهم

متفکران و نظریه پردازان عرصه صنعت در نیمه نخست قرن نوزدهم چه کسانی بودند ؟

جیمز وات ، نامی آشناست که بیشتر از او در درس های فیزیک و مکانیک شنیده ایم ؛ اما جالب است بدانیم که وی در اوائل قرن نوزدهم نظریاتی ارزشمند در باب روش های استاندارد عملیاتی ، متد های کار ، طرح ریزی ، دستمزد ، زمان های استاندارد ، اطلاعات استاندارد ، بیمه کارکنان و موارد کاربرد بازرسی و حسابداری بیان نموده است . لیستی طویل و موضوعاتی پراهمیت هستند ، چنین فکر نمی کنید ؟!

رابرت اون ، نظریه پرداز دیگری بود که احتیاج به استفاده و کاربری عملیات کارگزینی را صراحتا بیان نمود و مسئولیت آموزش کارگران را بر عهده مدیریت نهاد ؛ وی همچنین برای کارگران ، خانه و امکانات معیشتی مناسب درنظر گرفت.

جیمز میل ، در دهه 1820 حرکات انسانی را تجزیه ، تحلیل و تلفیق نمود.

چارلز بیچ متفکر دیگری بود که در دهه 1830 روشهای علمی انجام کار را مورد تایید قرارداد ؛ تشریح مختصات شغل را تاکید نمود و در موضوعاتی چون تقسیم کار ، مطالعه حرکت ، زمان حسابداری قیمت تمام شده و نیز عوامل موثر بر کارایی کارکنان ، نظریاتی ارزشمند بیان نمود.

جیمز استوارت میل ، این بار در دهه ، 1850 مباحثی در باب حوزه نظارت ، وحدت فرماندهی ، نظارت کاری و اداری ، تقسیم کار و نیز حقوق و دستمزد ارائه نمود .

هنری یور ، در همان زمان ( دهه  1850 ) درمورد اصول سازمان ، ارتباطات و اطلاعات مورد استفاده در سازمان نظریاتی ارائه داد .

در گام دهم ، پیشگامان نیمه دوم قرن نوزدهم را به بررسی خواهیم نشست  ...

8 ضرب المثل مدیریتی عجیب از سراسر دنیا

جامایکا :

قبل از آنکه از رودخانه عبور کنی ، به تمساح نگو " دهن گنده "

تفسیر : تا وقتی به کسی نیاز داری ، او را تحمل کن و با او مدارا کن.

 

هاییتی :

اگر میخواهی جوجه هایت سر از تخم بیرون آورند ، خودت روی تخم مرغ ها بخواب .

تفسیر : اگر به دنبال آن هستی که کارت را به بهترین شکل انجام دهی آن را به شخص دیگری غیر از خودت مسپار.

 

لاتین :

یک خرگوش احمق ، برای لانه ی خود سه ورودی تعبیه می کند.

تفسیر : اگر خواهان امنیت هستی ، عقل حکم می کند که راه دخالت دیگران را در امور خودت بر آن ها ببندی.

 

آفریقا :

هر سوسک از دید مادرش به زیبایی غزال است.

تفسیر : به قول شاعر ، اگر در دیده ی مجنون نشینی ، به غیر از خوبی لیلی نبینی.

 

روسی :

بشکه خالی بلند ترین صدا را ایجاد می کند.

تفسیر :  هیاهو و ادعای زیاد نشان از تهی بودت دارد.

 

ژاپنی :

اگر می خواهی جای رئیس ات بنشینی پس هلش بده بره بالا.

تفسیر : برای پیشرفت زیر آب کسی رو نزن.

 

اسپانیا :

برای پختن یک املت خوشمزه ، حداقل باید یک تخم مرغ شکست.

تفسیر : بدون صرف هزینه به نتیجه مطلوب  دست نخواهی یافت .

 

روسی :

هر که چاقوی بزرگی در دست دارد ، لزوما آشپز ماهری نیست .

تفسیر : دسترسی به امکانات مطلوب ضامن موفقیت نیست.

 

 

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (7)

 

گام هفتم
پیشتازان تقسیم کار چه کسانی بودند ؟
همزمان با افزایش حجم تولید ، مساله تقسیم کار مطرح شد تا کارها تخصصی تر شده و بتوان کارگران را به کارهای متفاوتی واداشت . عموما تصور میشود روش های تقسیم کار ، در قرن بیستم و با تئوری های مدیریت علمی شکل گرفتند اما باید دانست که با شروع انقلاب صنعتی و تکاملش ، اینگونه روش ها نیز توسط بزرگانی چون آدام اسمیت به تدریج ابداع گردیدند اما از آنجا که کمیت محصولات در سطح پایینی بود ، تاثیر این متدها نیز چشمگیر نبود .
کریستوفر پولهم ، مخترع سوئدی را میتوان نخستین به کارگیرنده روشهای تقسیم کار به شمار آورد ؛ از جمله اقدامات وی ساخت ماشین های سکه زنی برای جرج اول پادشاه بریتانیا بود .
کریستوفر پولهم از طرفداران سرسخت استفاده از نیروی بخار بود ؛ او میکوشید تا در کلیه مراکز صنعتی نیروی بخار را جانشین نیروی انسانی کارگران سازند و خود در سال 1700 کارخانه ای برای ساخت ماشینآلات بخاری ساخت که با نیروی بخار کار میکرد . اما کسی که برای اولین بار به اصل تقسیم کار در دنیای جدید تولید ، صورتی گسترده و نظام یافته داد ، هنری فورد صنعت پیشه آمریکایی بود . فورد نخستین اتوموبیل خود را در سال 1893ساخت که دارای دو سیلندر بود و پس از آنکه خودش آن را 1600 کیلومتر راند ، به بهای دویست دلار فروخت و متعاقبا در سال 1899یک شرکت برای ساخت اتوموبیلی که خرج آن را خود تهیه کرده بود ، تاسیس نمود . نظر اصلی فورد ، ساخت نوعی اتوموبیل ارزان برای استفاده عموم بود و قصد داشت تا با بالابردن محصول کارخانه ، قیمت تمام شده محصول نهایی ارزان گردد ؛ بدین منظور وی دستور داد به جای آنکه کارگران به سراغ قسمت های مختلف اتوموبیل بروند و آنها را بر روی یکدیگر سوار کنند ، بر جای خود متوقف بمانند ؛ مطابق منظور فورد ، اجزای اساسی اتوموبیل که در انبارهای مخصوص گردآوری شده بودند ، در خطوط فرعی - که هر یک از آنها به سوار کردن یکی از واحدهای سازای اتوموبیل ( نظیر شاسی ، موتور و ... ) تخصیص داده شده بود - به راه می افتادند و جملگی این خطوط به خط اصلی سوار کردن اتوموبیل منتهی میشدند .
بعدها اصولی که فورد برای تولید کالا در حجم بالا به کار برده بود در سایر موسسات صنعتی نیز اعمال گردیدند . هنری فورد در عین حال طرح هایی برای سهیم کردن کارگران در سود کارخانه ها به مورد اجرا گذارد ، به نحوی که به عنوان نمونه در سال ،  1914معادل سی میلیون دلار سهم از آن کارگران شد . داستان تقسیم کار در صنعت ، با مطالعات فردریک تیلور در باب مدیریت علمی شکل آکادمیک گرفت و یکی از ارکان زمینه ساز شکل گیری مهندسی صنایع در سالها بعد گردید .
در گام بعدی از نخستین پیشگامان مهندسی صنایع به معنای امروزین آن سخن خواهیم گفت .
علاقه مند نیستید تا بدانید پروسه شکل گیری رشته مان را به چه کسانی مرهونیم ؟! .

 

نکاتی که هر مهندس صنایع باید بداند! (6)

گام ششم
انقلاب صنعتی را بیشتر بشناسیم !
در گام پیشین در بیان تاریخچه مهندسی به سرفصل جدیدی رسیده بودیم : انقلاب صنعتی !
براستی از انقلاب صنعتی به عنوان موج نوین پیشرفت تولید و صنعت چه میدانیم ؟!
در اواخر قرن هیجدهم فعالیت های صنعتی توسعه بسیاری یافت ؛ ظهور اختراعات جدید به خصوص در زمینه صنعت نساجی همانند ماشین های ریسندگی ، دستگاه نخ تابی و دستگاه بافندگی برقی در این زمینه حائز اهمیت بودند . از سوی دیگر ، استفاده از موتور بخار این امکان را برای کارخانه ها فراهم ساخت تا روش کهن بهره جستن از آب به عنوان نیرو را کنار بگذارند . در کنار این و با گسترش اختراعات و توسعه تکنولوژی ، امکان استفاده از ماشین به جای انسان فراهم آمد و کارگاه های کوچک و سنتی جای خود را به کارخانه های بزرگتر و پیشرفته تر دادند و تولید دستی و محدود به تولید انبوه تبدیل گردید . این تحولات به واسطه وسعتی که داشت انقلاب صنعتی نامیده شد . تحت شرایط جدید اداره کارخانه ها دیگر به صورت سنتی امکان پذیر نبود ؛ با گذشت زمان و توسعه کارخانه ها ، نیاز به روش های علمی جهت مدیریت این گونه واحدها افزایش یافت و بدین سان زمینه های لازم جهت شکل گیری و ظهور مهندسی صنایع فراهم آمد .
در کنار هم و از گذشته های دور به قرن حاضر نزدیک شده ایم ؛ داستان ما با تبلور مهندسی صنایع ادامه خواهد یافت ؛ در گام آتی پیشتازان تقسیم کار را خواهیم شناخت .